Daar waar TenneT tot 2016 nog jaarlijks contracten voor balanceringscapaciteit afsloot, gebeurt dat nu iedere dag. Want niet alleen de behoefte aan balanscapaciteit (de mogelijkheid om extra elektriciteit het netwerk in of uit te laten gaan) werd groter, ook het aantal leveranciers groeide gestaag en door het aanbod aan groene energie, werd de markt niet alleen complexer, ook onvoorspelbaarder. Genoeg redenen voor TenneT om te automatiseren en tegelijkertijd te innoveren. APFAS werd geboren. Een gesprek met Martijn Ophuis, inkoper Energie & Vermogen bij TenneT.
APFAS. Waar staat dat voor?
Auction Platform For Ancillary Services. Oftewel, het online veilingplatform voor balanceringscapaciteit van TenneT, software voor vraag en aanbod. TenneT beheert het hoogspanningsnet in Nederland. Er zijn aanbieders die elektriciteit leveren en er zijn afnemers die het er weer uithalen. TenneT zorgt ervoor dat het totaal aan geleverde elektriciteit altijd precies gelijk is aan de totale consumptie. Lukt dat niet, dan kunnen er dingen misgaan. Grote delen van Nederland en zelfs van Europa kunnen dan zonder elektriciteit komen te zitten. En nou is dat voor een huishouden niet zo heel erg, zolang het niet te lang duurt, maar voor industrieën en nationale veiligheid kan dat funest zijn. Om zeker te weten dat er altijd voldoende mogelijkheden zijn om vraag en aanbod in balans te krijgen, wordt balanceringscapaciteit gecontracteerd. Dat betekent dat we met partijen afspreken dat ze op bepaalde momenten meer leveren of juist meer gebruiken. En hiervoor wordt APFAS ingezet.
Maar hoe weet je dan of het netwerk in balans is?
Aan de ene kant wordt er energie opgewekt, aan de andere kant wordt het verbruikt. Die twee hoeveelheden moeten voortdurend met elkaar in evenwicht zijn. Dat evenwicht wordt continu gemeten. Is er meer vraag dan aanbod, dan zorgt TenneT dat het aanbod toeneemt of de vraag afneemt. Met behulp van de contracten die precies hiervoor afgesloten zijn.
Dat lijkt nogal een onzekere business. Hoe weet je nou hoeveel er op een bepaald moment verbruikt wordt?
In Europees verband zijn er dimensioneringsregels afgesproken. Daarvoor doen we periodiek een analyse op de daadwerkelijk opgetreden onbalans en kijken we naar de grootst mogelijke uitval van productie (dan wel import) en consumptie (of export) als gevolg van een storing. Er worden drie analyses gedaan en de analyse met de grootste uitkomst bepaalt onze behoefte voor de komende periode. Daarvoor sluiten wij contracten af met Balancing Service Providers (BSP’S). Dat zijn partijen die zeggen: “Bij een tekort kan ik per direct zoveel extra leveren of bij een overschot kan mijn fabriek prima extra uren draaien, zodat ik meer elektriciteit verbruik. Maar dat doe ik dan wel tegen een lager tarief.”
En dan onderhandel je over hoeveelheden en prijzen?
Ja, dat deden we altijd een keer per jaar. Met zo’n tien partijen. Maar dat was tot 2016. Daarna zijn we het anders gaan doen. De markt veranderde in rap tempo, enkele kolencentrales moesten verplicht sluiten, gascentrales hadden het moeilijk en het aanbod duurzame elektriciteit groeide. We moesten daarom veel flexibeler gaan inkopen, verdeeld over meer partijen. Eerst toetste ik die tien contracten ieder jaar nog handmatig in, maar dat was op een gegeven moment niet meer te doen. We gingen van jaarcontracten naar kwartaalcontracten en vervolgens naar contracten per maand. Toen stonden we voor de vraag wat we gingen doen: meer fte’s aannemen of automatiseren. We kozen voor het laatste. En ook al hadden we meer mensen in dienst genomen, dan nog was dat niet te doen geweest. Het gaat om inmiddels om heel veel data, wat foutloos ingevoerd moet worden. Dat zou lopende bandwerk voor hoger opgeleiden betekend hebben. Want die maand werd een week en nu sluiten we zelfs contracten af voor de komende dag. In 2021 verwachten we zo’n 9.000 contracten voor balanceringscapaciteit af te sluiten.
Sorry, zei je nou contracten voor de komende dag?
Iedere dag hebben we nu een veiling, inderdaad voor contracten voor de volgende dag. Onze buurlanden doen dat zelfs voor blokken van steeds 4 uur. Wij zeggen wat we nodig hebben en aanbieders (BSP’s – Balancing Service Providers) zetten daar een prijs tegenover. Bedrijven weten hoeveel ze in dat tijdsbestek kunnen leveren of afnemen en kunnen dan bieden. Zo zijn we veel flexibeler geworden. We moeten ook wel, want we hebben met veel meer factoren te maken dan een paar jaar geleden. En het wordt in de toekomst alleen nog maar complexer. Ieder huishouden met een zonnepaneel geldt straks als potentiële aanbieder. We zullen niet naar een situatie toegaan, waarin al die individuen mee kunnen bieden als ze een kWh over hebben, maar ik kan me voorstellen dat ze zich gaan verenigen in clusters bijvoorbeeld. We weten natuurlijk niet hoe de toekomst er uit gaat zien, maar dat de dingen veranderen, is duidelijk. En met APFAS zijn we daarop voorbereid.
Maar vijf jaar geleden had je dit toch nog niet kunnen bedenken?
Klopt. Het is dan ook geleidelijk ontstaan. We zijn begonnen met heel globaal het proces in access te zetten. We hadden de kennis om echt iets te gaan bouwen helemaal niet in huis. Dat moesten we inkopen. En gelukkig troffen we een aanbieder, die niet klakkeloos deed wat we vroegen, maar echt wilde begrijpen wat het doel was. Ze stelden vragen bij onze vraag. Waarom willen jullie dit? Wat is nou echt het doel hiervan? Dat maakte dat we veel meer en beter gingen nadenken over wie en wat we wilden zijn en ook over mogelijke toekomstscenario’s. En zo komt het dat we nu voorbereid zijn op wat er mogelijk komen gaat. Anders hadden we nu al met een verouderd systeem gezeten, waarmee we niet mee zouden kunnen komen in de snelle aanpassingen, die soms van ons verlangd worden.
Is dat ook de toekomst van ICT-bedrijven?
Het samen nadenken over? Ja, dat denk ik wel. Wel als je in een bewegende markt als energie zit. En dat is tegenwoordig haast iedere markt. Dan kom je niet meer weg met: bouw een oplossing voor ons huidige probleem. Daar moet je samen voor gaan zitten en bedenken wat het nou echt is wat je wilt oplossen en aanbieden. De relatie met de leverancier is daarmee veranderd, we zijn veel meer op gelijke voet komen te staan, we zijn sparringpartners geworden. Dat heeft, in ons geval dan, ook het proces veranderd. We zijn nu aan de voorkant veel langer bezig geweest, hebben echt goed nagedacht over het ontwerp. We hebben eerst alles uitgeschreven en alle schermen getekend en ingevuld, daar weer met elkaar over in gesprek gegaan, nog een keer terug naar de tekentafel en dat net zolang tot we zeker wisten dat dit was wat we wilden en nodig hadden. We gingen voor de ‘first time right’ en dat is daardoor gelukt. En dat niet alleen, met APFAS zijn we klaar om veranderingen op een onvoorspelbare markt op te vangen en dat is een heel prettig gevoel.
APFAS speelt in op de energietransitie. Maar er zijn veel meer ontwikkelingen op dat vlak. Hoe Internet of Things zich verhoudt tot deze transitie bijvoorbeeld. Lees hier het blog.
Florijn AWS
Florijn AWS werkt met meer dan 50 programmeurs, allemaal experts op hun eigen gebied. Zij werken altijd samen met een business analist, die vooral in het begin van een traject zijn waarde bewijst door tot in de puntjes de vraag boven tafel te krijgen en samen met de opdrachtgever en de programmeur de allerbeste oplossing te bedenken.
